Namaz, dört mertebe temizliği içeren muhteşem bir ibadettir. Ona hazırlık adına en başta gusül veya abdest almakla, beden ve organlar kir ve pastan temizlenmiş olur. Vücudun temizlenmesi ilk mertebedir. İkine sırada “Elbiseni tertemiz tut.” (Müddessir 74/4) ayetinin ifadesiyle insanır elbisesini, bulunduğu ortamı ve namaz kılacağı mekânı, zemini temizlemesi yer alır. Allah Resulü (sallallâhu aleyhi ve sellem), Ebu Hureyre’nn rivayet ettiği bir hadis-i şerifte bu durumu şöyle ifade eder: “Mümin bir kul abdest aldı mı, yüzünü yıkayınca, gözüyle bakarak işlediği bütün günahlar su ile -veya suyun son damlasıyla- yüzünden dökülür iner; ellerini yıkayınca elleriyle işlediği hatalar su ile birlikte -veya suyun son damlasıyla- ellerinden dökülür iner; ayaklarını yıkayınca da ayaklarıyla giderek işlediği bütün günahları su ile -veya suyun son damlasıyla- dökülür iner. (Öyle ki abdest tamamlanınca) günahlarından arınmış olarak temiz çıkar.” Belki bu yüzden Allah Resulü (sallallâhu aleyhi ve sellem her vakit namaz için ayrı ayrı abdest almıştır. Hatta Mekke fethine kadar O’nun bir abdestle iki vakit namaz kıldığı bilinmez. Bu şekilde bir temizlik ameliyesinden geçen göz, harama bakmaz; ağız, kötü söz söylemez; el fena iş yapmaz; ayak, kötülük istikametinde adım atmaz., ve bütün azam bu şekilde günahtan sıyrılmış olur.
Üçüncü derecede kalb temizliği vardır ki, kötü duygu ve düşüncelerden tecerrütle berrak bir hale gelip verâsında Rabbin rızasını göstermesi de kalbin temizliğidir. Evet, Cenab-ı Hak emir buyurduğu şeylerle insanlara bakmayı murad ediyor ve onların kendisine yönelmesini bu bakmaya vesile yapıyor; “Siz bana yönelin, dua edin ben de size yöneleyim – duanıza cevap vereyim.” buyuruyor. Başka bir ifadeyle bir insan ” namazla Allah karşısında iki büklüm ise, Allah da ona bakıyor demektir.
Zaten âyette “Beni anın ki, Ben de sizi anayım..” (Bakara, 2/152) buyuruluyor, hadis-i şerif de bu manayı şerh ediyor; “Geniş ânınızda Allah’ı anın ki sıkıntılı anlarınızda O sizi ansın.” Dünyada Beni anın ki kabirde, mahşerde, sıratta, cehennem kıvılcımları üzerinize geldiği zaman Ben de sizi anayım., ayet ve hadis bunu ifade etmekte. Evet kul, âdeta pervane misali, döne döne O’nu aramalı ki, bir gün O’nu bulsun. İşte namaz bu teveccühü temin ediyor; namaza hazırlık yapan bir mümin, ister istemez abdestle kendisini yenileyip ter ü taze bir hâl alacak, sonra da O’nun huzuruna koşacak, O’na yönelecektir. Cenab-ı Hak da bu yönelişe bigane kalmayacak ve bütün kapıları ardına kadar açacaktır.
Bir de taharetin son mertebesi olan nebilerin tahareti vardır ki, o da kalbin masivâullahtan tecerrüdü, dünyaya ait meşrû şeylerin dahi kalbden çıkarılıp atılması ve Allah’ın tecelli etmesidir. İşte Efendimiz ve diğer nebilerden istenen temizlik., ve onların temizlikte ulaştıkları nihai nokta budur. Bu mertebeye ulaşabilmek için, baştan başlayıp sırayı sonuna kadar takip etmek gerekmektedir. Meselâ; kalb temizliğinden geçip mezmum ahlâktan tecerrüde mazhar olmadan, masivaullahtan temizlenme mümkün olmaz. Zira kalb, kötü ahlâktan sıyrılıp dünyayla alâkalı şeylerden kopmadıktan sonra Allah’la münasebet kuramaz. Yine uzuvlar günahtan sıyrılmadan, kalbde bir ışık yakılamaz. Başka bir ifadeyle, ancak iç ve dış uzuvların günahtan uzaklaşması sayesinde, insanın kalbinde iman lem’ası parlayacaktır. Demek oluyor ki, sırasıyla bu mertebelerden biri geçilmeden öbürüne ulaşmak mümkün değildir. Tıpkı merdivenin basamakları gibi; kademe kademe yükselip istenilene ulaşılacak ve neticede rızayı ilahi elde edilecektir. Allah Resulü (sallallâhu aleyhi ve sellem), hem abdestte hem de namazda alabildiğine titiz davranmış, kalb temizliği adına sadece bir günde yüz -başka bir rivayette yetmiş- defa istiğfar etmiş ve bunu ifade sadedinde, “Şurası muhakkak ki, ben Allah’a günde yüz defa istiğfar eder (affımı diler) tevbe ederim.” buyurmuştur.
Peygamber Efendimizin (aleyhissalatu vesselâm) istiğfar ve tevbe etmesini şu şekillerde yorumlamak gerekir; insanlara istiğfar etmenin ne
kadar gerekli olduğunu ders vermesi, ümmetinin günahları için Allah’tan af dilemesi ve devamlı manevî terakkî halinde olması itibarıyla, son durumuna göre bir önceki makamını eksik bulması ve nadiren daha evlâ olanı terk etmesi. Yoksa O’nu kendimiz gibi biri düşünerek bizim gibi günahlarından istiğfar ediyor-haşa- şeklinde anlamak doğru değildir. Çünkü Peygamberler büyük ve küçük günahlardan masumdurlar.
Yine O’nun sabah-akşam birkaç defa, “Ey kalbleri evirip çeviren! Kalbimi din üzerine sabit kıl.” şeklinde dua ettiği bildirilir.
İşte, O’nun iç kontrolü bu kadar sağlam, içte de bu kadar duru ve derindir.