Mücâhedenin tamamlanabilmesi ancak murâkabe ile olur. Nitekim Hz. Peygamber, Cibril hadisinde buna işaret etmiştir. Şöyle ki Cebrâil ona “ihsânın ne demek olduğu”nu sorunca “İhsan, Allah’a sanki onu görüyor gibi ibadet etmendir; çünkü sen belki onu görmüyorsun, ama o seni görüyor” buyurmuştur. Çünkü murâkabe, kulun, Rabbinin kendisinden haberdar olduğunun bilincinde olmasıdır. Bu bilgiyi hiçbir zaman aklından çıkarmayıp her an aklında tutmak, Rabbini murâkabe etmek demek olup bütün hayırlann esası budur.
Kişinin bu mertebeye ulaşabilmesi ise kendini hesaba çekmek, halini düzeltmek, hak yolundan ayrılmamak, kendisiyle Allâh arasında kalbini gözetlemek, Allâh’la birlikte alıp verdiği nefeslerini korumakla olur. Bilir ki Allâh onu gözetlemektedir, kalbine yakındır; hallerini bilmekte, yaptıklarını görmekte ve söylediklerini duymaktadır.
Bu da ancak şu dört şey ile tamamlanır;
1) Allâh’ ı bilmek/marifetullah.
2) Allâh’ın düşmanı olan İblis’i tanımak
3) Nefs-i emmâreyi; yani kötülüğü buyuran nefsi tanımak
4) Allâh rızası için olan amelleri tanımak. Şöyle ki bir kişi, bir ömür boyu ibadet etse; ama yaptığı ibadetlerin ne şekilde Allâh’m nza- sına vesile olduğunu bilmese yaptığı ibadetlerin ona hiçbir faydası olmaz; kendisi câhil olarak kalır ve neticede cehennemi boylar. Allâh sonsuz rahmetiyle ona lütufta bulunmuş, başka!