Namaz, oruç ve zekât gibi İslârmn beş şartından biri olan haccı bazı dünyevî meşguliyet ve bahanelerle farz olduğu sene değil de, 60-70 yaş gibi ileriki yaşlara bırakmakla kişi ağır bir sorumluluk altına girmiş olur. Bundan dolayı haccı farz olduğu sene yapmak lâzımdır.
Hac ibadeti, aklı başında, hali vakti müsait ve sağlığı yerinde olan zJ her Müslümana ömürde bir defa olmak üzere farzdır.
Buna göre, bir Müslüman bu ibadeti farz olduğu sene mi yerine getirmeli, yoksa daha sonraki senelere erteleyebilir mi? Ertelemekle sorumlu duruma düşüp günaha girer mi?
Bu meselede cumhur-u ulemâ olarak bilinen ekser müçtehitlerin görüşü ile bazı müçtehitlerin görüşü farklıdır.
Meselâ, Mâlikî mezhebinin kurucusu İmam Mâlik’e, Hanbelî mezhebinin kurucusu İmam Ahmed bin Hanbel’e, Hanefî mezhebinden İmam-ı Âzam ve Ebû Yusuf’a göre, üzerine hac farz olan bir kimsenin o yıl hacca gitmesi gerekir.
Çünkü hac fevridir; farz olduğu sene hemen gitmelidir. Daha sonraki senelere bırakıldığında günaha girilmiş olur. Hatta bu müçtehitlere göre, hacca gitmesi farz olan, fakat evlenecek durumda olan bir Müslümamn önce hac farizasını yapması, nikâhı ise sonraya bırakması gerekir. Ancak evlenmediği takdirde nefsine hâkim olamama ihtimali varsa, önce evlenir, hacca da ertesi sene gider.
İmam Şâfiî ile Hanefî mezhebinden İmam Muhammed’e göre ise, kendisine hac farz olan kimse, bu ibadeti farz olduğu sene değil de, daha sonraki senelerde ömrünün sonuna kadar yapabilir. Bu zâtlara göre hac ibadeti ömrîdir; hayatın içinde herhangi bir senede gidilebilir.
Bu hususta Şâfiî mezhebinin açık görüşü şöyledir:
Kendisine hac farz olan bir Müslüman, bu ibadeti aynı sene içinde değil de, daha sonraki bir seneye bırakırsa günahkâr olmaz.
Ancak geciktirmenin meşru olabilmesi için şu iki şartın bulunması gerekir
Birincisi: Daha sonraki seneye bırakmak sûretiyle yaşlılık, hacca gitmekten âciz düşme veya maddî imkânını kaybetme gibi sebeplerle haccı kaçırmaktan korkmamalıdır. Bu sebeplerden birisi ile hacca gidememe endişesi varsa, o sene içinde hacca gitmesi gerekir, geciktirirse günahkâr olur.
İkincisi: Hacca farz olduğu sene gidilememişse, daha sonraki sene gitmek için azmetmeli, gayret göstermelidir. Fakat daha sonraki senelerde de gitmek için bir gayrette bulunmazsa yine günahkâr olur.
İmam Muhammed ise haccın daha sonraki senelere bırakılmasının caiz olduğunu belirtir. Bu İmama göre, namaz için vakit ne ise, hac için de ömür odur. Yâni namazı vaktin sonuna geciktirmek caiz olduğu gibi, haccı da ömrün nihayetine kadar geciktirmek caizdir. Fakat bu cevaz, “hac mutlaka geciktirilmelidir” mânâsına değil de, “Hemen yapmak lâzım gelmez” mânâsmadır.
Bununla beraber, haccı farz olduğu sene bir defa geciktirmekle insan fâsık olmaz. Ancak şartları mevcut olduğu halde her sene geciktirmeye devam ederse, farzı zamanında yapmadığından bir vacibi terk etmiş ve tahrimî bir mekruh işlemiş olur.
Bir insan, kendisine hac farz olduğu halde, geciktirir, zamanında yapmadan ölürse, borçlu olarak gitmiş olacağından günahkâr olur. Ancak ölmeden birkaç sene önce yapmışsa hac kaza değil, edâ olur. Yani hac ibadetini ilk farz olduğu sene değil de, meselâ, on yıl sonra da yapsa, yine hac borcunu ödemiş sayılır.
Görüldüğü gibi, gerek Şâfiî mezhebinin, gerekse İmam Muhammed’in haccın geciktirilebileceği hususundaki görüşleri tamamen bir ruhsat ve cevazdan ibarettir.
Fakat namaz, oruç ve zekât gibi İslâmm beş şartından biri olan haccı bazı dünyevî meşguliyet ve bahaneleri ileri sürerek farz olduğu sene değil de, 60-70 yaş gibi ileriki yaşlara bırakmak her halde bir vacibin terkine sebep olmakta, müçtehitlerin çoğuna, Hanefî mezhebinin de iki büyük imamına göre kişi ağır bir sorumluluk altına girmiş olur.
Bu meseleye fazla dikkat gösterilmemesinden dolayıdır ki, bilhassa ülkemizde hacca gitmek için ya 60-70 gibi ileriki bir yaş veya emekliliği bekleme gibi yanlış bir kanaat yerleşmiştir. Bu kanaatin temelinde “Haccı tutamama” bahanesi yatmaktadır.
“Haccı tutamama” ne demektir?
Eğer bunun mânâsı, birtakım kötü alışkanlıklardan vazgeçememekse, zaten bir Müslümanın hacca gitmeden önce de haramlardan uzak durması, farzları yerine getirmesi gerekir.
Böyle bir bahane, nefsin aldatmasından ve kuru bir vesveseden öte bir şey olmasa gerektir. Üzerine hac farz olduğu halde bu çeşit bir vesveseye kapılan bir insan, farz bir ibadeti terk etme sorumluluğunun altına girmiş demektir.
Bundan dolayı sorumluluğundan ve vebalinden kurtulmak için haccı farz olduğu sene yapmak lâzımdır. Bütün mezheplere göre kuvvetli olarak kabul edilen görüş budur.