Zayıf Bir Zanla Bile Âhireti İnkâr Câiz Değildir
Bir kısım ahmaklar vardır ki, işleri ne kendi basiretleriyle anlayabilirler, ne de şerıatin bildirdiğini kabul ederler. Âhiret işlerinde şaşar kalırlar. Onları şüphe kaplamıştır. Ve bazan da şehvetlerinin galebe çalmasiyle, yaratılışlarının icabına uyarak âhireti inkâra kalkarlar. Kalblerinde, bu inkâr meydana gelir, şeytan da onu arttırır. Cehennemi anlatmak için bildirilenleri; insanları korkutmak için, Cennet hakkında söylenenleri ise, asılsız tatlı hayâller şeklinde söylenmiş zannederler. Bu yüzden şehvet ve arzularına uyarlar. Şeriatin emir ve yasaklarını dinlemezler. Şeriata uyanlara hakaret gözü ile bakarlar. Şeriata uyanlar için; onlar aldanmış lardır, aldatılmışlardır, dediler. Böyle bir ahmağın böyle sırlan delilleri ile anlayabilmesi mümkün müdür? O hâlde, açık bir sözle, düşünebilmesi için onu dâvet etmek icabeder. Ve ona denir: Eğer senin zannı galibin bu yüz yirmi dört bin peygamberin, bütün evliyâ, âlim ve ha’ imlerin yanıldığı, aldandığı şeklinde ise ve sen bu ahmaklığınla bu hâlleri anladınsa, elbette bu yanılman seni tutar ve gururlandırır. Çünkü, âhiretin hakikatini bilmiyor, rûhanî azabı anlamıyorsun. Çünkü, rûhanî olan şeylerin misalini ve şeklini hisler âleminden kabul etmiyorsun! Zayıf Bir Zanla Bile Âhireti İnkâr Câiz Değildir Eğer yanılmasını câiz görüp, «İkinin birden fazla olduğunu bildiğim gibi, ruhun hakikati olmadığını biliyorum. O bâki olamaz, ona öldükten sonra, cismanî ve rûhanî bir rahatlık ve acı olmaz» dese, o kimsenin mizacı bozulmuştur. Ona artık ümid etmemelidir. O, Allahü Teâlâ’nm haklarında «Eğer onları doğru yola çağırırsan, aslâ hidâyete gelmezler» t1), buyurduklarından olmuştur. «Bunun imkânsız olması benim için zarurî değildir. Çünkü bu mümkündür. Fakat pek uzaktır. İşin hakikatini tamamen bilmediğim ve bu hususta zannı galibim olmadığı için zayıf bir zanla bütün ömrümce kendimi niçin her şeyden men edip, lezzetlerden uzak durayım» derse, cevabında deriz ki: Madem ki bugün bu kadarım söyledin, şeriatın yolunu kabul etmen akıl icabı sana lâzım oldu. Çünkü tehlike büyük olduğu zaman zan zayıf olsa da ondan kaçılır. Meselâ sen bir yemeği yemeye başlarken, birisi sana, bu yemekten yılan yemiştir, derse o yemeği yemezsin. O kimse yalancı olsa, yemeği kendi yemek istese de yine yemezsin. Fakat, sözü doğru da olabilir diye düşündüğün için, kendi kendine, eğer yemezsem, açlığa katlanmak kolaydır, yersem belki doğru söylemiştir, o zaman zehirlenirim, ölürüm dersin. Bunun gibi, hasta olsan vaziyetin tehlikeli olsa, duâ yazan bir kimse sana; «Bana bir dirhem gümüş verirsen, bir kâğıda sana duâ yazanm ve yaptığım şeylerle iyi olursun», derse bu yazı ve şekillerin sıhhatle alâkası olmadığını bilsen de kendi kendine, «Belki doğru söylüyor, bir dirhemi elden çıkarmak bir şey değil», dersin. Eğer müneccim; «Ay filân yere gelince, şu ilâcı içersen iyileşirsin», derse onun sözü ile bu sıkıntıya katlanırsın ve «Olur ki doğru söylüyor, eğer yalan söylüyorsa bu sıkıntıya katlanmak zor değildir», dersin.
O hâlde, aklı olan hiçbir kimse, yüz yirmi dört bin peygamberin ve dünyanın en büyük evliyâ ve âlimlerinin hep birden söyledikleri sözü, bir müneccimin, muskacının ve Hıristiyan bir hekimin sözünden aşağı tutmaz. Çünkü, bunların sözü ile kendine biraz eziyet veriyor ve daha büyük olan acı ve eziyetlerden kurtulmak istiyor. Az olan elem ve ziyan, bir şeye nisbetle az olur. Bir kimse dünyanın ömrünün ne kadar olduğunu, evveli olmayan ebedden, sonu olmayan ezele nisbetle ne kadar olduğunu düşünse, çektiği elemlerin, o büyük tehlike yanında ne kadar az kalacağını anlar. Bâhusus kendi kendine, «Eğer onlar doğru sölüyorlarsa ve ben böyle bir azabta kalırsam, ne yaparım? Rahatla geçirdiğim şu birkaç gün ne fayda verir. Doğru söylemiş olabilir de!» diyebilir.
Ebedin mânâsı şudur ki, bütün âlem buğdayla dolu olsa ve bir kuşa bir senede bir buğday tanesi yiyeceksin dense o buğday taneleri biter de, ebed yine hiç azalmaz. O hâlde, bu kadar uzun bir zaman devam eden azab, rûhanî de olsa nasıl çekilebilir? Dünyanın ömrü, onun yanında ne kadar kalır ki? Hiçbir akıllı kimse yoktur ki, bu düşüncede olsun da, ihtiyat yolunu ve bu tehlikeden kaçmayı ister sıkıntı ile olsun, ister zan ile olsun, lüzumlu görmesin. Zira insanlar ticaret için denizlerde dolaşır, uzun yolculuklara katlanır ve çok sıkıntı çekerler. Bunlan zan ile yaparlar. Eğer bir kimsede yakın yoksa, zayıf bir zan da mı yoktur? O hâlde, kendine acıyorsa bunun ihtimal olmasına da ehemmiyet verir. Zayıf Bir Zanla Bile Âhireti İnkâr Câiz Değildir Bunun için Ernirü’lmü’minin Hz. Ali (r.a.) bir dinsizle münazara ederken buyurdu ki: «Eğer senin dediğin gibi ise sen de ben de kurtuluruz. Fakat bizim söylediğimiz gibi ise, biz kurtulduk ve sen düştün, ebedi azabta kaldın». Emirü’lmü’minin Ali’nin (radıyalla hü anh) böyle söylemesi, o mülhidin zayıf akima göre konuştuğu içindir. Yoksa sözünde ve itikadında şüpheli olduğu için değildir. Fakat yakin olan yolun o mülhid tarafından anlaşılamayacağını anlamıştı.
O hâlde, dünyada âhiret azığıyla uğraşanlardan gayrisi gayet ahmaktır. Bunun da sebebi gaflet ve düşüncesizlik. Çünkü dünya şehvet ve arzulan, bunu düşünmelerine zaman bırakmıyor. Yoksa, yakin ile ve zannı galib ile, hattâ zayıf bir zan ile bilenlerin hepsine, akıl icabı, o büyük tehlikeden kaçmak, emniyetli ve ihtiyatlı bir yol tutup Allahü Teâlâ’nm dilemesiyle selâmete kavuşmak vâ cib olur.
Müslümanlık unvanındaki kendini tanımak, Allahü Teâlâ’yı (Celle celâlühü ve azzame şânühû ve azze kibriyâühû ve lâ ilahe ğayruhû) tanımak, dünya ve âhireti tanımak kısımlan tamam oldu.
Bundan sonra Müslümanlığın şartlarına başlayacağız. înşâlla hü’lâzizü vahdeh…