İmam Şafiî’nin asıl adı Muhammed b. İdris b. Abbas’tır. Dedesinin dedesi Şâfiî, Kureyş kabilesinden ve sahabeden olduğu için, Şâfiî adı ile meşhur olmuştur. Hicri 150/767 senesinde Gazze’de doğup, hicri 204/820’de Kahire’de 54 yaşında vefat etti.
Annesi onu iki yaşında, asıl memleketleri olan Mekke’ye götürmüş ve orada büyütmüştür.
Yedi yaşına gelince Kur’an’ı ezberledi. Küçük yaşlardan itibaren Mekke’de bulunan tanınmış âlimlerin derslerine ve sohbetlerine devam etti. Kendisi bu günleri için: “Kur’an ezberledikten sonra devamlı Mescid-i Harama gidip, fıkıh ve hadis âlimlerinden pek çok istifade ettim. Fakat çok fakir idik, bir yaprak kâğıt almaya bile gücümüz yoktu. Derslerimi ve öğrendiğim meseleleri yazmakta çok sıkıntı çekerdim” demiştir.
Şafiî daha sonra Arapçanın inceliklerini ve edebiyatını öğrenmek için, Hüzeyl kabilesine gitti. Bu hususta şöyle demiştir: “Ben Mekke’den çıktım. Çölde Hüzeyl kabilesinin yaşayışını ve dilini öğrendim. Bu kabile, Arapların dil bakımından en fasihi idi. Onlarla birlikte gezdim, dolaştım, ok atmayı öğrendim. Mekke’ye döndüğüm zaman, birçok rivayet ve edebiyat bilgilerine sahip olmuştum.” İmam Şâfiî, Hüzeyl kabilesinin şiirlerinde ihtisas sahibi olmuştur. Cahiliye dönemi ve ilk İslâm döneminin sanat ve edebiyatı konusunda yazılar yazan el-Asmaî, Hüzeyl kabilesi şiirlerinin İmam Şâfiî tarafından doğru bir şekilde kayıt edildiğinden bahsetmiştir.
Tahsilinde en önemli bölüm, İmam Malik’e talebe olmasıyla başlamıştır. İmam Malik’in yanına geldiği zaman, yirmi yaşlarında bulunuyordu. İmam Malik onu himayesine alıp, dokuz yıl hadis öğretti.
İmam Şafii Mekke’ye dönünce, oraya gelen Yemen valisi, onu Yemen’e götürüp kadılık vazifesi verdi. Beş yıl kadar bu görevi yaptıktan sonra, Bağdat’a giderek Ebû Hanîfe’nin talebesi olan İmam Muhammed’den ders almaya başladı.
İmam Şafii Mekkeye dönerek burada bir müddet inceleme ve araştırmalar yapıp, talebelerine dersler verdi. Özellikle hac mevsiminde çeşitli İslam beldelerinden gelen ilim adamları ondan ilim alırlardı. Mekke’deki bu ikameti dokuz yıl kadar sürdü. Sonra tekrar Bağdad’a döndü. Bu sırada Bağdad İslam âleminin önemli bir ilim merkeziydi. Burada bulunan âlimler, İmam Şafii’den ders aldılar. Daha önce Mekke’de İmam Şafiî ile görüşen ve ondan hadis dinleyen Ahmed b. Hanbel talebesi olmuştur. İmam Şafiî, ikinci defa Bağdad’a gidişinden sonra, Bağdad’daki siyasî ve fikri kargaşalar sebebiyle Mısır’a gidip, ömrünün sonuna kadar orada kalmıştır. Müslümanların ibadetlerinde ve işlerinde uyacakları yolu göstermiştir.
İmam Şafii’nin birçok eseri vardır. Bazıları şunlardır:
El-Ümm: Fıkıh yani İslam hukukuna dair olup İmam Şafii’nin içtihad ederek bildirdiği meseleleri ihtiva eden bir eserdir. Yedi cilt olarak basılmıştır.
Kitabü’s-Sünen ve’l-Müsned: Hadis ilmine dairdir.
Er-Risale fil-Usul: Usul-i fıkha dairdir. Usul-i fıkhın kitap halinde yazıldığı ilk eserdir.